รายวิชาวิทยาศาสตร์ ชั้นประถมศึกษาปีที่ 2: หน่วยการเรียนรู้ที่ 1

หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 ชีวิตของพืชและสัตว์

1) ปัจจัยที่มีผลต่อการดำรงชีวิตของพืช

พืชเป็นสิ่งมีชีวิตที่เราสามารถพบได้ทุกหนทุกแห่ง พืชสามารถเจริญเติบโตและดำรงชีวิตอยู่ได้ โดยอาศัยสิ่งที่จำเป็นในการดำรงชีวิต นักเรียนทราบไหมว่าพืชต้องการสิ่งใดในการดำรงชีวิตและการเจริญเติบโต

ปัจจัยสำคัญที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของพืชมี 4 ประการ ได้แก่ อาหาร น้ำ อากาศ และแสงแดด

อาหาร : พืชต้องการธาตุอาหารที่มีอยู่ในดิน ได้แก่ แร่ธาตุต่าง ๆ เช่น ไนโตรเจน โพแทสเซียม ฟอสฟอรัส เป็นต้น เพื่อใช้ในการเจริญเติบโต และทำให้พืชแข็งแรง โดยรากพืชจะดูดซึมแร่ธาตุเหล่านี้ไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของลำต้น
น้ำ : พืชต้องการน้ำในการดำรงชีวิต เพื่อช่วยละลายแร่ธาตุในดิน ทำให้รากพืชดูดซึมและลำเลียงแร่ธาตุเหล่านั้นไปยังส่วนต่าง ๆ ของต้นพืชได้ นอกจากนี้ ต้นพืชยังต้องการน้ำเพื่อใช้ในการสร้างอาหารอีกด้วย
อากาศ : พืชต้องการอากาศในการดำรงชีวิต เพราะต้นพืชจำเป็นต้องใช้แก๊สออกซิเจนในการหายใจเช่นเดียวกับคนและสัตว์ต่าง ๆ นอกจากนี้พืชต้องการแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์เพื่อใช้ในการสร้างอาหารด้วย
แสงแดด : พืชเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีความพิเศษแตกต่างจากคนและสัตว์ คือ พืชสามารถสร้างอาหารเองได้ เมื่อพืชได้รับแสงแดด แสงแดดจะกระตุ้นให้พืชสร้างสารสีเขียว เรียกว่า คลอโรฟิลล์ ทำให้พืชสร้างอาหารได้และอาหารนี้จะถูกส่งไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของลำต้น

วิดีโอประกอบการสอน

ปัจจัยในการเจริญเติบโตของพืช

2) ปัจจัยที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของสัตว์

สัตว์เป็นสิ่งมีชีวิตที่ต้องการอาหาร น้ำ และอากาศ เพื่อใช้ในการดำรงชีวิต เช่นเดียวกับพืช

- อาหาร สัตว์ต่าง ๆ ต้องกินอาหารเพื่อให้ร่างกายเจริญเติบโตและดำรงชีวิตอยู่ได้ สัตว์แต่ละชนิดจะกินอาหารแตกต่างกัน สัตว์บางชนิดกินพืชเป็นอาหาร สัตว์บางชนิดกินสัตว์ด้วยกันเองเป็นอาหาร

และสัตว์บางชนิดกินทั้งพืชและสัตว์เป็นอาหาร ถ้าสัตว์ต่าง ๆ ไม่ได้กินอาหารเป็นเวลานาน ๆ ก็จะตายในที่สุด

o ม้าลายกินหญ้าเป็นอาหาร

o เสือกินสัตว์อื่นเป็นอาหาร

o นกบางชนิดกินทั้งพืชและสัตว์เป็นอาหาร

- น้ำ สัตว์ทุกชนิดต้องการน้ำในการดำรงชีวิตสัตว์ต้องกินน้ำเพื่อให้ร่างกายทำงานได้ตามปกติ เพราะน้ำเป็นส่วนประกอบของร่างกาย ถ้าขาดน้ำเป็นเวลานาน ๆ สัตว์ก็จะตาย

- อากาศ สัตว์ทุกชนิดต้องการอากาศหายใจ เพื่อให้ดำรงชีวิตอยู่ได้ เพราะแก๊สออกซิเจนที่มีอยู่ในอากาศมีความจำเป็นต่อร่างกายของสัตว์ สัตว์ที่อยู่บนบกจะหายใจโดยใช้อากาศที่อยู่รอบตัว ส่วนสัตว์ที่

อยู่ในน้ำจะหายใจโดยใช้แก๊สออกซิเจนที่มีอยู่ในน้ำ

สัตว์แต่ละชนิดกินอาหารแตกต่างกัน ซึ่งสามารถจำแนกสัตว์ได้ตามลักษณะอาหารที่กินได้ 3 ประเภท คือ

1. สัตว์กินพืช เช่น ม้า วัว ควาย

2. สัตว์ที่กินสัตว์อื่น เช่น เสือ จระเข้ นกกระจอก

3. สัตว์ที่กินทั้งพืชและสัตว์อื่น เช่น เป็ด ไก่ แมว

เรื่องที่ 2 การตอบสนองต่อสิ่งเร้าของพืชและสัตว์

1) การตอบสนองต่อสิ่งเร้าของพืช

พืชเป็นสิ่งมีชีวิตจึงมีการตอบสนองต่อสิ่งต่าง ๆ เพื่อให้สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้พืชแต่ละชนิดมีการตอบสนองต่อสิ่งต่าง ๆ ไม่เหมือนกัน

สิ่งต่าง ๆ ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของคน สัตว์ และพืช เรียกว่า สิ่งเร้า

พืชแต่ละชนิดมีการตอบสนองต่อสิ่งเร้าแตกต่างกัน การตอบสนองต่อสิ่งเร้า ช่วยให้พืชมีชีวิตรอดอยู่ได้ สิ่งเร้าที่พืชมีชีวิตรอดอยู่ได้ สิ่งเร้าที่พืชมีการตอบสนองมีหลายประการ เช่น

o การตอบสนองต่อแสง

พืชจะมีการตอบสนองต่อแสง โดยมีการเจริญเติบโตโน้มเข้าหาแสง เพราะพืชส่วนใหญ่ต้องการแสงในการสร้างอาหารนอกจากนี้พืชบางชนิด เช่น ดอกพุดตานจะเปลี่ยนสีเมื่อได้รับแสงแดดมากหรือน้อยแตกต่างกันใน 1 วัน ดอกคุณนายตื่นสายจะบานเมื่อได้รับแสง ดอกทานตะวันจะหมุนดอกตามดวงอาทิตย์เพื่อให้ได้รับแสงอย่างเพียงพอ เป็นต้น

o การตอบสนองต่อการสัมผัส

พืชบางชนิดมีการตอบสนองต่อการสัมผัส เช่น ผักกระเฉด ไมยราบ จะหุบใบเมื่อถูกสัมผัสเพื่อป้องกันอันตราย เป็นต้น

นอกจากนี้ พืชบางชนิดมีการตอบสนองต่อสัมผัส เพื่อดักจับแมลงเป็นอาหาร เช่น การหอยแครง หม้อข้าวหม้อแกงลิง เป็นต้น

o การตอบสนองต่ออุณหภูมิ

อุณหภูมิของอากาศมีผลต่อการตอบสนองของพืช เช่น เมื่อถึงฤดูหนาว ต้นไม้บางชนิด เช่น ต้นสัก ต้นรัง จะสลัดใบทิ้ง เพื่อลดการสูญเสียน้ำ และจะแตกใบใหม่เมื่ออากาศอบอุ่น

2) การตอบสนองต่อสิ่งเร้าของสัตว์

สัตว์ต่าง ๆ มีการตอบสนองต่อสิ่งเร้าหลายประการ เช่น

o การตอบสนองต่อแสง

สัตว์แต่ละชนิดมีการตอบสนองต่อแสงแตกต่างกัน สัตว์บางชนิดจะหนีแสง เช่น ไส้เดือนดิน ค้างคาว สัตว์บางชนิดเข้าหาแสง เช่น แมลงเม่า สัตว์บางชนิดออกหากินในเวลาเช้า และกลับที่อยู่อาศัยในเวลา

เย็น เช่น กา นกกระจอก เป็นต้น

o การตอบสนองต่ออุณหภูมิ

สัตว์แต่ละชนิดมีการตอบสนองต่ออุณหภูมิแตกต่างกัน เช่น ในช่วงฤดูหนาวเมื่ออุณหภูมิลดต่ำลง สัตว์บางชนิดจะอพยพย้ายถิ่น เช่น ฝูงนกนางแอ่นอพยพจากถิ่นที่อยู่เดิม เพื่อหาแหล่งถิ่นที่อยู่ใหม่ที่อบอุ่นกว่าและอาหารอุดมสมบูรณ์ เมื่อฤดูหนาวผ่านพ้นไป ก็จะบินกลับมายังถิ่นที่อยู่เดิม

- ช่วงที่มีสภาพอากาศร้อน อุณหภูมิสูงสัตว์บางชนิด เช่น สุนัขจะระบายความร้อนโดยการหอบหายใจเพื่อให้น้ำระเหยออกมาทางปาก ส่วนแมวจะเลียอุ้งเท้า เพื่อเป็นการระบายความร้อน

- ช่วงที่มีสภาพอากาศเย็น อุณหภูมิต่ำ สัตว์เลื้อยคลาน เช่น งู กิ้งก่า จิ้งเหลน เป็นต้น ต้องอาศัยพลังงานความร้อนจากแสงแดดทำให้ร่างกายอบอุ่น จึงออกมาผึ่งแดด

o การตอบสนองต่อสัมผัส

สัตว์มีการตอบสนองต่อสัมผัสต่างกัน สัตว์บางชนิด เมื่อถูกสัมผัส จะตอบสนองเพื่อเป็นการป้องกันอันตราย เช่น กิ้งกือม้วนตัว หอยหดตัวเข้าในเปลือก เต่าหดหัวและขาเข้าในกระดอง อึ่งอ่างพองตัวให้

ใหญ่ขึ้น ปลาปักเป้าพองตัวให้หนามตั้งขึ้น เป็นต้น

ความรู้เกี่ยวกับการตอบสนองต่อสิ่งเร้าของพืชและสัตว์ สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้หลายอย่าง เช่น ใช้จัดสภาพแวดล้อมให้เหมาะสมกับพืชที่ปลูกหรือสัตว์ที่เลี้ยงไว้

- ต้นทานตะวันชอบแสง ควรปลูกไว้กลางแจ้ง

- สุนัขจะเห่าคนแปลกหน้า เราจึงเลี้ยงสุนัขไว้เฝ้าบ้าน

วิดีโอประกอบการสอน

การตอบสนองต่อสิ่งเร้าของสัตว์

สิ่งเร้ากับการเปลี่ยนแปลง

เรื่องที่ 3 ประโยชน์ของพืชและสัตว์

ประโยชน์ของพืชและสัตว์

พืชและสัตว์มีประโยชน์ต่อคนมากมาย คนนำพืชและสัตว์มาใช้ประโยชน์ในด้านต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน เช่น

- เป็นอาหาร

- สร้างที่อยู่อาศัย

- ทำเครื่องนุ่งห่ม

- ทำยารักษาโรค

เป็นอาหาร อาหารที่คนกินเป็นอาหารได้มาจากพืชและสัตว์ต่าง ๆ

อาหารจากพืช ได้จากส่วนต่าง ๆ ของพืช เช่น ข้าว ผักคะน้า ดอกแค มันสำปะหลัง มะเขือเทศ เป็นต้น อาหารจากสัตว์ ได้แก่ เนื้อ นม และไข่ของสัตว์ เช่น เนื้อหมู เนื้อไก่ เนื้อวัว นมวัว นมแพะ ไข่ไก่ ไข่เป็ด เป็นต้น

ทำที่อยู่อาศัย

ลำต้นของพืชบางชนิดนำมาใช้ในการก่อสร้างบ้านเรือนได้ เช่น สัก หวาย ไผ่ เป็นต้น ส่วนพืชบางชนิดใบมีความเหนียวนำมาเย็บติดกันเป็นตับใช้มุงหลังคาได้ เช่น ใบจาก ใบตองตึง เป็นต้น

ทำเครื่องนุ่งห่ม

เส้นใยจากลำต้นหรือใบพืชบางชนิดนำมาใช้ทอเสื้อผ้าได้ เช่น ฝ้าย ลินิน สับปะรด เป็นต้น ส่วนขน เส้นใย และหนังของสัตว์บางชนิดใช้ทำเครื่องนุ่งห่มได้ เช่น ขนแกะ ใยไหม หนังวัว เป็นต้น

ทำยารักษาโรค

พืชบางชนิดมีคุณสมบัติเป็นสมุนไพรรักษาโรคต่าง ๆ เช่น ว่านหางจระเข้ ขิง ข่า ตะไคร้ กะเพรา ขมิ้น เป็นต้น

- มะนาว แก้อาการคันคอขับเสมหะ

- ขิง ลดอาการจุกเสียดท้องไล่ลม

- กระเทียม รักษากลากเกลื้อน

- ตะไคร้ แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ จุกเสียด

- พริกไทย ช่วยการไหลเวียนโลหิต

- หอมแดง แก้หวัด คัดจมูก แก้ไข้ ขับลม

- มะกรูด ขับลมในลำไส้ แก้ลม จุกเสียด

- ข่า ขับลม แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องเดิน

- กระชาย เป็นยาบำรุงหัวใจ ขับปัสสาวะ

- ใบบัวบก แก้อาการช้ำใน